روش های آب یابی

آبیابی و روش های آب یابی

 

یافتن آب های زیرزمینی که در لایه های آبدار یا الیه های آبزده واقع شده اند تا بتوان آنها را با احتیاط و دقت کامل و با استفاده از روش های مناسب، از طریق حفر چاه یا ایجاد چاه در بهترین مکان ممکن پمپ کرد. این کار باید با دقت زیادی انجام شود تا هزینه های اضافی ایجاد شده در صورت شکست حفر چاه کاهش یابد.

 

چه کسانی از آب یابی استفاده می کنند و از چه زمانی؟

 

از حدود 1250 قبل از میلاد، موسی با استفاده از عصای خود در بیابان سینا برای پیدا کردن آب از این روش استفاده می کرد که از دوران باستان شناخته شده بود. با این حال روش‌های نوین، مربوط به قرن بیستم میلادی می‌باشند. 

 

این روش عمدتاً توسط کشورهای در حال توسعه یا مناطقی که آب به صورت اندک وجود دارد و کشاورزی به آب زیرزمینی وابسته است مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین در کشورهای توسعه یافته نیز اما بیشتر برای استفاده‌های غیر مستقیم مانند باغبانی و انرژی زمین گرمایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

 

 چرا آبیابی؟

 

با توجه به اهمیت روزافزون آب و منابع خاک و با توجه به کمبود آنها در سرتاسر جهان، باید هر تلاش ممکن را برای بهبود یافتن، مدیریت و حفظ این منابع حیاتی و حساس صورت دهیم.

 

آبهای زیرزمینی معمولا دارای کیفیت بالایی هستند. از آنجا که اغلب در اعماق زیادی قرار دارند، شناسایی و تخمین میزان و کیفیت آنها قبل از انجام حفاری‌های هزینه‌بر و پرخطر به منظور تأمین آب مورد نیاز بسیار مفید خواهد بود تا از خطاهای گران‌قیمت جلوگیری شود.

 

بنابراین شناسایی منابع آب زیرزمینی با دقت بالاتر می‌تواند هم زمان و هم هزینه صرفه‌جویی کند.

 

 

چه کسانی عمدتاً درگیر هستند؟ مکان ها یا شرایطی که به نظر می رسد این روش بیشترین کاربرد را دارد

 

این روش عمدتاً مربوط به مناطق روستایی یا نیمه‌شهری محروم می‌باشد. در مناطق کوهستانی اجرای این روش به دلیل اعماق بالا دشوار است.  

 

همچنین مناطقی که دچار خشکسالی‌های شدید می‌شوند بیشتر تحت پوشش این روش قرار می‌گیرند. زیرا الیه‌های آبدار زیرزمینی مخازن طبیعی آب شرب بزرگ بوده و می‌توانند منابع آب مورد نیاز را در فصل پرباران یعنی زمانی که رودخانه‌ها خشک می‌شوند، تأمین نمایند.

 

 

فرآیند آب یابی شامل چه مواردی است؟ چگونه اجرا می شود؟

 

آبیابی در واقع شامل انواع متفاوتی از ساده ترین تا پیشرفته ترین روش ها می باشد. از جمله حدس زنی با عصا که روش ساده ای است اما همچنان برای افراد و جوامع کوچک با بودجه کم، کاربرد دارد. تا روش های پیشرفته تری همچون تحلیل پیشین تصاویر ماهواره ای یا بررسی رزونانس مغناطیسی پروتونی.

 

هدف این مقاله تشریح جزئیات روش کار و استفاده از تکنیک ها نیست، بلکه بیان اصول و مزایا و معایب اصلی تکنیک ها به منظور آشنا کردن جوامع و افراد ذیربط با ویژگی های اصلی تکنیک هاست تا بتوانند با شرکت های متخصص تماس بگیرند.

 

جستجو برای یافتن منابع آب زیرزمینی باید ملاکهای فنی (هیدروژئولوژی) و اجتماعی-اقتصادی (نزدیکی به روستا، هزینه بررسی) را نیز در نظر بگیرد. در واقع، نزدیکی به متقاضیان اغلب مهمترین معیار بوده است.

 

روش‌های مختلفی برای بررسی الیه‌های آبدار وجود دارد که سنتی‌ترین آنها حدس زنی با عصا بوده است. سپس روش‌های نوین‌تر و علمی‌تری توسعه یافته اند که میزان موفقیت در تأمین آب را به طور قابل توجهی افزایش داده‌اند.

 

الف) جستجوی مقدماتی 

 

انجام سروی‌های اولیه برای جستجوگران الیه‌های آبدار، بخصوص اگر از منطقه دور باشند، توصیه می‌شود تا اطلاعات مفیدی را در مورد مکان‌های احتمالی یافتن آب جمع‌آوری کنند.

 

بسته به اندازه منبع انتظاری می‌تواند شامل:

 

- پس از بازدید اولیه از محل و دیدار با رؤسای روستا، جمع‌آوری نظر مردم در مورد محل چاه‌های قدیمی یا چشمه‌ها، جاهایی با سبزی بیشتر حتی در فصل خشکسالی، جاهایی که درختان و گیاهان بهتر رشد می‌کنند.

 

- یا همزمان، مطالعه نقشه زمین‌شناسی منطقه و داده‌های آب‌وهوایی و اطلاعات مرتبط از مقامات محلی یا سازمان‌های فعال در آن منطقه.

 

ب) حدس زنی با عصا

 

در بسیاری از کشورها (از جمله فرانسه) بعضی افراد توانایی تشخیص وجود آب در مکانها و شناسایی رگه‌های آب را دارند. 

 

این افراد "حدس زن" هستند که اغلب افرادی هستند با توانایی‌های ویژه‌ای که از اجداد خود به ارث برده‌اند یا افراد دانای روستا.

 

اصل کار شامل:

 

- استفاده از عصایی دوشاخه مانند حدس زن در بورکینافاسو - تصویر سوگره

 

- انتخاب عصایی دوشاخه یا Y شکل از درختانی مانند مانگو یا استفاده از میله‌های فلزی

 

- قرار دادن عصا یا میله بین انگشتان برای تشدید حساسیت و بررسی تکان‌خوردن یا خم‌شدن آن در محل انتظاری وجود آب

 

- تکرار این کار در منطقه برای تعیین بهترین مکان‌ها 

 

انواع عصا: دوشاخه، فلزی، موازی، لوب هارتمان، آنتن لچر.

 

وقتی از میله‌های فلزی استفاده می‌کند آنها را موازی نگه می‌دارد. در نزدیکی آب کنار هم قرار می‌گیرند و در محل منبع آب عبور می‌کنند. البته یافته‌ها ناقص و عمق و حجم الیه آبدار نشان نمی‌دهد.

 

ج) روش‌های نوین

 

این روش‌ها امکان مکان‌یابی الیه‌های آبدار را با دقت بیشتر فراهم می‌کنند و توانایی ارزیابی حجم، کیفیت و پایداری آن‌ها را دارند:

 

زمین‌شناسی: تحلیل نقشه‌ها و تصاویر ماهواره‌ای و هوایی اطلاعات اولیه‌ای در مورد وجود آب فراهم می‌کند.

 

هیدروژئوفیزیک: اندازه‌گیری مقاومت الکتریکی خاک که نوع سنگ و فضاهای حاوی آب را نشان می‌دهد. 

 

رزونانس مغناطیسی پروتونی: روش مستقیم تشخیص آب که سیگنال اتم‌های هیدروژن را اندازه‌گیری می‌کند.

 

آزمایش ایزوتوپ: برای تعیین مسیر جریان و سن آب مفید است.

 

این روش‌ها نسبت به روش حدس زنی دقت بیشتری داشته و قادرند جزئیات بیشتری ارائه دهند.

 

 

 

6) توصیه‌ها - احتیاط‌هایی که باید رعایت شوند

 

- حدس زنان هرگز نمی‌توانند وجود آب یا عمق، میزان و کیفیت آن را تضمین کنند، چرا که روش حسی آنها تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند خستگی یا برق هوایی قرار می‌گیرد. برای بهینه‌سازی جستجو در الیه‌های آبدار، نیاز به اطلاعات و اندازه‌گیری‌های بیشتر است.

 

- برای اجتناب از خطرات زیاد، برای حفاری‌های بزرگ الزامی است از خدمات متخصصان هیدروژئوفیزیک استفاده کرد. داشتن تجهیزات پیشرفته و توانایی نگهداری و استفاده صحیح از آنها ضروری است.